Boeken

Manon de Caluwé en Edwin Kaats, auteurs van Samenwerken aan maatschappelijke opgaven, zijn partners van het toonaangevend adviesbureau Common Eye, een bureau dat is opgericht door enkele oud-adviseurs van Twynstra Gudde. Common Eye heeft zich in relatief korte tijd ontwikkeld tot een gerenommeerd bureau, met name wat betreft samenwerkingsvraagstukken in het publieke domein. Wie zich de afgelopen jaren enigszins heeft beziggehouden met samenwerking tussen organisaties uit verschillende sectoren, gericht op de grote maatschappelijk vraagstukken van deze tijd, zal onvermijdelijk een adviseur of een rapport van Common Eye zijn tegengekomen. Het was daarom misschien slechts een kwestie van tijd, voordat adviseurs van dit bureau een boek zouden doen verschijnen, over hun ervaringen, en waarin ze hun benadering delen met anderen.

Samenwerken aan maatschappelijke opgaven kwam eind 2023 uit en (misschien evenmin verwonderlijk) was direct een succes. Het kwam de Management-boek top-100 binnen en staat op de shortlist voor de Managementboek van het Jaar-verkiezing. Wat voor een pil van ruim 400 pagina’s over een verder niet heel sexy onderwerp een prestatie is.

Het boek is zorgvuldig en logisch opgezet. Het begint met een beschrijving van negen concrete casussen uit de wereld van onder andere zorg, onderwijs, stadsontwikkeling, en de energietransitie. Daarna worden in enkele delen achtereenvolgens uitgebreid de inhoudelijke benadering, de toepassing daarvan op de praktijk en het bijbehorende leiderschap besproken. De auteurs putten voor hun boek uit een breed scala aan theorieën, zoals de netwerktheorie, systeemdenken, complexiteitsdenken en de transitiekunde.

Als dit allemaal wat veel en omvattend klinkt, dan kan ik dat niet ontkennen. Sterker, ik moet eerlijk toegeven dat ik niet het hele boek van voor naar achter heb gelezen. Dat is misschien ook niet de bedoeling van de auteurs geweest. Maar het is nu ook weer niet direct een bladerboek waarin je snel een bruikbare analyse-instrument of werkvorm vindt. Niet omdat die er niet in staan, integendeel. Het boek staat bol van de schema’s, stappen, kaders en processen. Die worden in deel 2 behulpzaam in zes domeinen voor het werken aan de maatschappelijke opgave geordend, om de lezer zoveel mogelijk bij de hand te nemen in hoe een samenwerkingsproces in een complex netwerk van organisaties kan worden geanalyseerd en in goede banen geleid. Maar is dat helemaal gelukt?

De veelheid en (over-)compleetheid van het boek liet mij achteraf met een vraag zitten, ondanks de goed leesbare stijl waarin het geschreven is (hoewel nog wat strenger het adviseursjargon vermeden had kunnen worden), de actualiteit van het thema en de onmiskenbare deskundigheid van de auteurs. Voor wie is dit boek geschreven? Veel van de theorie zal voor ervaren adviseurs bekend zijn. Voor professionals in organisaties zal het boek al gauw te analytisch zijn, ondanks de verwijzingen naar praktijksituaties. Voor jongere studenten is het te breed, omdat het te weinig specifiek gebaseerd is op één discipline.

Dan blijven de ‘oudere studenten’ over: ervaren professionals die een (master)opleiding volgen en daarvoor bijvoorbeeld een thesis moeten schrijven. Voor die groep is dit boek een Fundgrube van theorieën en analysetools om los te laten op de casussen die ze in hun onderzoek betrekken. Dat kun je natuurlijk ook doen zónder dat je zo’n studie volgt, maar dat vraagt dan misschien wel erg veel zelfdiscipline van de lezers.

Menselijk perspectief
En ondanks die compleetheid van het boek, miste ik toch nog één perspectief: het menselijke. Maatschappelijke vraagstukken zijn niet alleen ‘opgaven’ voor de regiegroepen die de intersectorale netwerken leiden, maar ze zijn de dagelijkse zorg van echte mensen: patiënten, cliënten, leerlingen. En niet te vergeten de professionals op de werkvloer, de familieleden, de ouders, de wijkbewoners. Een perspectief dat bijvoorbeeld scherp naar voren wordt gebracht in Anke Siegers’ boek De Nieuwe Route. Zoals ook Marije van den Bergs boek De Beleidsbubbel haarscherp in beeld brengt, wat er mis kan gaan, als goedbedoelende professionals, bestuurders en adviseurs aan het over-analyseren slaan.

Dat menselijke perspectief zou misschien het boek echt urgent hebben gemaakt en de lezers meer houvast hebben geven om keuzes te maken in de veelheid van perspectieven die wordt aangereikt. Los daarvan is het altijd te prijzen, als adviseurs hun kennis delen met anderen, en dat is wat we vooral moeten moeten waarderen in dit boek.

Referenties

• Anke Siegers (2016). De nieuwe route. Transformatie in het sociaal domein, samensturing met alle betrokkenen. Uitgeverij Pumbo.nl
• Marije van den Berg (2023). De Beleidsbubbel. En hoe we die liefdevol leeg laten lopen. Uitgeverij Verhaalmetimpact.nl