Nooit gedacht dat ik in mijn leven ooit nog zou beginnen over het Venn-diagram. Daarvan hoorde ik voor het eerst (en misschien ook wel voor het laatst) in de wiskundeles in de brugklas in 1970. Nooit geweten wie die meneer John Venn eigenlijk geweest moet zijn.

Deze Britse wiskundige en filosoof bedacht dit diagram, ‘een grafische voorstelling van de logische relaties tussen meerdere verzamelingen’, rond 1880. Of het er iets mee te maken heeft, weet ik niet, maar zijn grootvader was betrokken bij de beweging die de slavernij wilde afschaffen.

Maar natuurlijk! Daar zit hem nou juist de kracht van het Venn-diagram-denken. Je brengt in kaart wie, of wat tot dezelfde verzameling behoren en wie, of wat niet.

Wiskundige term
Al speurend ontdekte ik ook dat ‘inclusie’ van oorsprong een wiskundige term is: misschien maakt dit het iets duidelijker:

‘Het principe van inclusie-exclusie geeft een formule voor #(A∖⋃i∈IAi). Uit A∖⋃i∈IAi=⋂i∈I(A∖Ai) volgt: χA∖⋃i∈IAi(a)=χ⋂i∈I(A∖Ai)(a)=∏i∈IχA∖Ai(a)=∏i∈I(1−χi(a))’

Grapje. Ik vond wiskunde helemaal niet grappig. Ik behoorde tot de deelverzameling van leerlingen die volgens de CITO-score ook wiskunde zou moeten snappen op het gymnasium. Ik behoorde niet tot de deelverzameling die dit vak beheerste zonder of ondanks de leraar en ook niet tot de deelverzameling daarbinnen die voor de lol wiskunde-opgaven maakte.

Ik schopte het wel tot een 6 op mijn eindlijst, door afronding naar boven.

Maar, wat leert ons dit alles?
Niet veel! Laat ik overstappen naar de historische kant van het begrip. Die ligt mij beter. Weinigen beseffen dat de discussie over inclusief onderwijs in ons land al meer dan honderd jaar loopt. Ver voor ‘Weer samen naar school’ en ‘Passend onderwijs’ begonnen.

In de woonplaats van mijn jeugd stond een BLO-school, voor Buitengewoon Lager Onderwijs. Daar liepen we langs als we naar het bos gingen. Dat was een compleet andere en onbekende wereld. Maar toen al braken onderwijzers, onderwijskundigen en pedagogen zich het hoofd over wat het beste was voor kinderen met een bijzondere zorgvraag. Kinderen konden pas geplaatst worden op de BLO als ze eerst twee jaar Gewoon Lager Onderwijs hadden gevolgd. Want als regel werd gehanteerd: ‘Buitengewoon onderwijs is bestemd voor kinderen die wegens ziels- of lichaamsgebreken niet in staat zijn geregeld en met vrucht het gewone onderwijs te volgen.’ Vaak waren die twee jaar op de gewone lagere school een kwelling, maar de noodzaak van buitengewoon onderwijs moest eerst aangetoond worden.

Van alle tijden
Als de vraag, hoe onderwijs passend te maken, van alle tijden is, zou het zoeken naar een antwoord dan niet ook van alle tijden zijn?

Je zou ook een Venn-diagram kunnen maken van de mensen die denken dat alles oplosbaar is en alles ook zo snel mogelijk voorgoed opgelost moet worden en de mensen die vraagtekens zetten bij die maakbaarheids- en oplosbaarheidsgedachte. De eerste verzameling kan zomaar vervallen in een activistische, (veel)eisende houding. De tweede zou kunnen leiden tot lethargie of laissez-faire-gedrag. De deelverzameling heeft het misschien wel het meest bij het rechte eind: altijd ambitieus blijven om voor een kind het beste onderwijs en de beste begeleiding en de mooiste kansen voor elkaar te krijgen én tegelijkertijd beseffen dat er geen universele, volledig inclusieve oplossingen bestaan.

Hoed u voor doctrines!
Voor je het weet ben je zo doordrongen van de inclusiviteitsdoctrine, dat je andersdenkenden op dat punt uitsluit. En dan is inclusief opeens exclusief geworden. Want wie er anders over denkt, mag niet meer meedoen.

Ik weet dat voorbeelden van inclusief onderwijs uit andere landen, bijvoorbeeld Canada, enorm tot de verbeelding spreken. Maar het idee dat je een vondst die daar werkt kunt kopiëren in onze onderwijs-samenleving heeft iets naïefs.

Toen ik als consultant werkte, hanteerden we de belangrijke regel ‘als het misgaat, gaat het al mis aan het begin’. En dat gaat helaas op voor de ontwikkeling van Passend Onderwijs. Dat draaide niet echt om inclusiviteit maar was oorspronkelijk toch een bezuinigingsoperatie omdat het speciaal onderwijs teveel geld kostte. En dat terwijl onderwijs helemaal geen geld kost!

Oh nee, en die € 55.000.000.000 voor de onderwijsbegroting dan?! Dat is slechts een getal dat uitdrukt in hoeverre we aandacht voor onderwijs en dus voor kinderen en hun toekomst, belangrijk vinden.

Ik ga niet zover als die mensen die beweren dat geld niet bestaat.

Al is er een mooi verhaal over een man die een hotelkamer wil boeken, maar er is alleen een kamer op de 15^e verdieping beschikbaar en de lift is kapot. Hij betaalt met een biljet van € 50 vooruit en sloft naar boven om de kamer te bekijken. In de tussentijd rent de receptionist met het biljet naar de slager waar het hotel nog een schuld heeft, de slager betaalt er de schoenmaker mee, die brengt het naar zijn maîtresse, die het op haar beurt weer inlevert bij de hotelbalie omdat zij een kamer nog niet heeft betaald. Op dat moment komt de man bezweet terug van de 15^e verdieping, zegt dat hij de kamer toch niet neemt vanwege het uitzicht en de kapotte lift. Daarop krijgt hij het biljet van € 50 waarmee hij betaalde, weer terug.

U ziet het al, ik maak ook geen deel uit van de deelverzameling briljante economen.

Stralend
Nou kwam ik toch een glas-in-lood-voorstelling van een Venn-diagram tegen. Als eerbetoon van een universiteit in Cambridge aan John Venn.

Dat is misschien wel het mooist denkbare symbool van inclusie! Ieder kind zijn eigen kleur, verschillende deelverzamelingen, en unieke posities. Stralend zodra je iemand in het licht zet. Bij voorkeur van achteren zodat het licht je tegemoetkomt. Uit eigen ondervinding weet ik dat glas-in-lood-onderdelen passend moeten zijn tot op de fractie van een millimeter.

Ik hoor wel tot de deelverzameling die vindt dat ieder kind kostbaar is en dat we kosten nog moeite moeten sparen om het tot zijn recht te laten komen.

Of is dat geen deelverzameling?