DNMonline is een onafhankelijk online platform over leiderschap in het funderend onderwijs. DNMonline verschijnt 8x per jaar met een overzicht van nieuwe content en toegang tot een uitgebreid archief.
Paul A. Kirschner, Carl Hendrick, Jim Heal (2023)
De kunst en kunde van het lesgeven. Baanbrekende literatuur over lesgeven en lerareneffectiviteit en de betekenis daarvan in de praktijk.
Uitgeverij Phronese
Anneke Westerhuis
Anneke Westerhuis werkt als onderzoeker voor het ECBO en is redacteur van DNM
E-mail: anneke.westerhuis@ecbo.nl
Jaren geleden liep ik met een collega door de – toen nog – haveloze straten van Riga. Zoals dat gaat in een bezoek aan een vreemde stad met een collega die je niet goed kent en waar je toch een paar dagen mee moet doorbrengen – je zoekt naar gespreksstof. Beiden werkzaam voor het beroepsonderwijs, kregen we het over het werk van schilders. Meer specifiek of iemand die al 40 jaar schilder is een betere schilder is dan iemand die veel korter in het vak zit. Voor mij een Eurekamoment. Nooit over nagedacht, maar spontaan kwam ik op de gedachte dat dit niet zo is. Tenminste, dit is geen automatisme.
Wat daar tenminste voor nodig is, is dat je nadenkt over hoe je schildert en of dat beter kan. Wikipedia geeft als omschrijving van ervaring ‘Ervaring is kennis hebben van de gebruikelijke gang van zaken, verkregen door observatie en betrokkenheid bij bepaalde processen of toestanden. Leren van ervaringen is dubbelop; 40 jaar een kwast vasthouden maakt je niet meer ervaren als je niet nadenkt over hoe je dat doet, of daarop van anderen feedback krijgt. Of gevraagd wordt een oplossing te bedenken voor een hardnekkig probleem van een klant of collega. Deze herinnering kwam spontaan terug bij het lezen van het indrukwekkende boek van Paul A. Kirschner, Carl Hendrick, Jim Heal, De kunst en kunde van het lesgeven. De ambities van de auteurs zijn groot. De bundel wil een overzicht geven van de ‘baanbrekende’ literatuur over lesgeven en lerareneffectiviteit én de betekenis daarvan voor de praktijk inzichtelijk maken.
Het boek staat ook voor een missie. De auteurs trekken ten strijde tegen de didactische aanpak die het vooral van spektakel moet hebben ‘waarin het duidelijk zichtbare schouwspel van het lesgeven voorrang heeft gekregen boven het verborgen geheim van het leren’ (p.12). Daarmee doelen ze op een visie op lesgeven die niet is gebaseerd op experimenteel bewijs, maar op filosofische en vaak politieke overtuigingen. Lesgeven als kermisvoorstelling met veel activiteiten, weinig inbreng van de leraar en heel veel inbreng van de leerlingen. De analogie met de negentiende-eeuwse chirurgen als artiesten die voor een ademloos publiek het strijdtoneel betreden, gehuld in een schort bedekt met bloed en vuil van vorige operaties en elkaar vooral op snelheid concurreerden, is veelzeggend. Ook omdat snelheid niet bepalend was voor de overlevingskansen, toch het uiteindelijke doel. Dit boek wil niet alleen leraren overtuigen van de noodzaak het spektakel in te wisselen voor professionele kennis en vaardigheden, maar wil ook inzicht geven wat leraarschap inhoudt. Meer dan een bloemlezing, wil het de praktijk veranderen en de lezer laten zien hoe dat kan.
Daarop is de opbouw van het boek en elk hoofdstuk toegesneden. Er wordt een selectie van dertig studies besproken die volgens de auteurs en ‘de wijsheid van de massa’ [oftewel internetraadpleging] essentiële bijdragen vormen over lesgeven. Elk hoofdstuk opent met een toelichting waarom het artikel of boek gekozen is, gevolgd door een samenvatting en een beschrijving van de achterliggende gedachte en de inzichten die ze biedt. Elk hoofdstuk sluit af met een beschrijving hoe de lezer de bevindingen in de eigen lespraktijk kan toepassen en met leestips voor verdere verdieping.
De hoofstukken zijn geordend in zes thema’s: 1) lerareneffectiviteit, -ontwikkeling en -groei; 2) curriculumontwikkeling/lesontwerp; 3) lestechnieken; 4) vakdidactische kennis; 5) in het klaslokaal en 6) evaluatie en toetsing. In het eerste hoofdstuk kwam ik mijn thema tegen; dat een ervaren leraren niet per definitie een expert-leraar is. De vraag die daartussen ligt, is die welke vormen van expertise leraarschap vraagt. Dat zijn er nogal wat: uitdagende doelen kunnen stellen en moeilijk opdrachten kunnen bieden om leerlingen uit te dagen, naast diepgaande conceptuele kennis van leerhouden, van het lesgeven én het menselijke leerproces, en tot slot: oog hebben voor de moeilijkheden van leerlingen en daarop feedback kunnen geven. Dat inhoudelijke vakkennis, van geschiedenis, wiskunde, motortechniek of Frans, niet volstaat voor het leraarschap wordt in volgende hoofdstukken verder uitgewerkt: ‘het is niet zozeer wat leraren weten of wat ze kunnen, maar eerder wat leraren weten en kunnen met dat weten’ (p 44). Meer kunde dan kunst dus.
Het laatste hoofdstuk neemt de huidige lerarenopleidingen op de korrel en gaat over wat ontbreekt in de opleidingen van aankomende leraren.
Een boek als dit moet je niet in één keer uit willen lezen. Daarmee komt het niet tot zijn recht. Mezelf terugplaatsend in de tijd dat ik juf was op de basisschool zou ik overweldigd zijn geweest door het besef over wat ik allemaal niet weet en waarin ik me zou moeten verbeteren. Stel dat ik voor het basaal beheersen van elk van de 29 thema’s twee maanden nodig heb – en dat is kort – dan kom ik uit op maximaal 5 thema’s per jaar, de vakantietijd niet meegerekend. Dat is bijna 6 jaar. En dan zit ik nog maar op de basis!
Het is al lang geleden dat ik op de Pabo zat. Ik heb er veel geleerd, vooral over mezelf en de voordelen van groepsonderwijs, maar niet zozeer over dagelijkse praktijk van het leraar-zijn; zeg maar het vak zelf. Laat staan hoe je daar evidence-based het beste in kunt handelen. Misschien was die kennis toen nog niet beschikbaar, maar volgens de auteurs is er – decennia later – weinig veranderd. Ten minste in de Verenigde Staten. Het is jammer dat in het laatste hoofdstuk, over de lerarenopleidingen, niet de draai naar Nederland is gemaakt. Is het hier beter? Wat zou beter kunnen? Als werkende leraar zou ik wel behoefte hebben gehad aan zo’n analyse, en tenminste aan de geruststelling wat we al goed doen. Dan wordt de uitdaging voor leraren om zichzelf – en elkaar – het vak te leren wat minder groot.
DNMonline is onderdeel van
Uitgeverij Kloosterhof
Napoleonsweg 128A
6086 AJ Neer
T: 0475-597151
M: info@kloosterhof.nl
ABN AMRO: NL38.ABNA.061.70.45.976
KvK: 130.38280
BTW: NL8220.03.612.B01
DNMonline: