DNMonline is een onafhankelijk online platform over leiderschap in het funderend onderwijs. DNMonline verschijnt 8x per jaar met een overzicht van nieuwe content en toegang tot een uitgebreid archief.
Wassink, H. (2024)
Goed bestuur voor iedereen: Naar maatschappelijk verantwoord bestuur en toezicht
Uitgeverij Kloosterhof
Gerritjan van Luin
Gerritjan van Luin is zelfstandig adviseur en coach en medewerker van DNMonline.
E-mail: gvluin@gmail.com
Toezicht houden is hard werken
Toezicht komt dikwijls pas in beeld als een organisatie door slecht leiderschap, grensoverschrijdend gedrag of financieel wanbeheer in de problemen is gekomen. Maar veel vaker gaat het gewoon goed met bestuur en toezicht. De focus op de bestuurs- en toezichtschandalen die we uit de pers kennen, zou de overgrote meerderheid van bestuurders en toezichthouders – die gewoon goed hun werk doen en niet zichtbaar zijn – tekort doen. En toch, zo houdt Hartger Wassink de lezers van zijn nieuwste boek Goed bestuur voor iedereen voor: “Op de langere termijn zijn er wel degelijk grote vraagstukken, waarvan de urgentie om ze op te lossen, steeds groter wordt. En daarvoor zullen ook bestuur en toezicht een stapje extra moeten zetten.” Zo kennen we in het onderwijs al behoorlijk lang de vraagstukken rond ongelijkheid, afnemende resultaten en inclusief onderwijs. Wassink ziet als rode draad bij de vraagstukken binnen de publieke sectoren de mismatch tussen de maatschappelijke verwachtingen over de organisaties en “hun diep ingesleten manier van werken die zich niet zomaar laat aanpassen”. Vroeg of laat krijgt het bestuur en toezicht daarvan de rekening gepresenteerd, stelt hij, en dan kun je maar beter nu alvast onderzoeken of een manier van werken die vaak op ervaring en intuïtie is gebaseerd, nog passend is.
Dat het Wassink om samenhang tussen bestuur en toezicht gaat, moge duidelijk zijn uit de ondertitel Naar maatschappelijk verantwoord bestuur en toezicht. Toch gaat zijn boek vooral over de rol van het intern toezicht, omdat daarover – in tegenstelling tot over bestuur en management – weinig specifieke literatuur beschikbaar is. En binnen dat intern toezicht richt hij zich vooral op non-profitorganisaties, zoals de zorg en het onderwijs.
De taak van toezichthouders is nogal veranderd in de afgelopen jaren. Simpel gezegd: er is een ontwikkeling te zien van informeel, via geformaliseerd en resultaatgericht naar waardengericht toezicht. En bij dat laatste staat bij Wassink vooral de maatschappelijke verantwoording over die waarden centraal. Hij noemt zijn kijk op toezicht ‘systematisch maatschappelijk verantwoord toezicht’: door systematisch te werken en voldoende belanghebbenden te horen, wordt meer recht gedaan aan de belangen van allen waarvoor de organisaties werken.
Voor de versterking van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bestuur en toezicht is het belangrijk om beider rollen goed te onderscheiden, aldus Wassink. “De kerntaak van het toezicht is het geven van legitimiteit aan het bestuur door de kwaliteit van het bestuurlijk beleid te toetsen en adequate verantwoording hierover te waarborgen.” En voor het bestuur geldt dat het “binnen kaders verantwoordelijk is voor het realiseren van de beoogde resultaten voor begunstigden en voor het afleggen van verantwoording aan belanghebbenden”. Wassink maakt een onderscheid tussen begunstigden (de mensen voor wie de organisatie werkt; denk aan leerlingen en patiënten) en belanghebbenden (de mensen met wie de dialoog gevoerd wordt over waarden, verwachtingen intenties van de organisatie op langere termijn; denk aan ouders, leden van de schoolvereniging, wijkbewoners).
En precies de verantwoording aan die laatste groep is de opdracht van maatschappelijk verantwoord toezicht. Maar dan zul je het met elkaar moeten hebben over wie dan die maatschappelijk belanghebbenden zijn en in staat zijn alle verschillende belangen goed af te wegen, indachtig de woorden van Gert Biesta: “Niet alles wat gewenst wordt, is ook wenselijk.” Ook heb je met elkaar te bepalen welke resultaten en welke werkwijzen verwacht mogen worden.
Zorgdragen voor helderheid over verwachtingen is een andere belangrijke opdracht van bestuur en toezicht. Niet alleen bij de belanghebbenden en de begunstigden, maar ook tussen bestuur en toezicht. Want tussen hen kan, aldus Wassink, nogal eens wat misgaan, zoals het ontbreken van een gedeelde visie op de rol van het toezicht en het onvoldoende of te laat aan de orde brengen van twijfels van het toezicht. Deze knelpunten worden uitgebreid besproken en leiden tot zes – eveneens uitvoerig toegelichte – principes van maatschappelijk verantwoord bestuur en toezicht:
Over intern toezicht wordt soms gezegd dat het de kunst moet verstaan om ‘op de handen te zitten’. Immers, al het uitvoerende werk behoort het bestuur toe, daar heeft het toezicht af te blijven. Maar wie de zes principes goed tot zich laat doordringen, beseft dat er allesbehalve op de handen gezeten kan worden. Toezicht houden is hard werken: consequent verwachtingen expliciteren, verantwoording vragen en daarover een oordeel uitspreken, zorgdragen voor ijkpunten om intuïtie te toetsen. En – niet in de laatste plaats – kritisch naar het eigen gedrag kijken: gaat het je om macht, eer, aanzien, willen winnen, geld? Allemaal zaken die niet erg behulpzaam zijn als je dienstbaar en van betekenis wilt zijn voor wie de organisatie is, “om te zijn waar je nodig bent, daar waar je het verschil kunt maken”.
“Als je tevreden bent met hoe je het doet als bestuurder of toezichthouder, dan is dit boek niet voor jou”, laat Wassink aan het eind van zijn boek nog maar eens weten. Maar als je zover gekomen bent, dan heeft hij je er inmiddels vast van overtuigd dat er ook in jouw praktijk wel wat te verbeteren valt en dat Goed bestuur voor iedereen niet alleen veel stof tot nadenken biedt, maar ook tot handelen. Misschien is het belangrijkste argument om het vele werk dat dan wacht (zoals ijkpunten voor resultaten en kaders formuleren, de dialoog voeren met de belanghebbenden, het opstellen van en werken met een governancehandboek en gedragscode, het eigen gedrag onder de loep nemen) voor lief te nemen wel, dat onze woelige samenleving van nu alle baat heeft bij bestuur en toezicht dat zich niet alleen tot die woeligheid wil verhouden, maar er ook met een norm over ‘goed handelen’ aan wil bijdragen.
DNMonline is onderdeel van
Uitgeverij Kloosterhof
Napoleonsweg 128A
6086 AJ Neer
T: 0475-597151
M: info@kloosterhof.nl
ABN AMRO: NL38.ABNA.061.70.45.976
KvK: 130.38280
BTW: NL8220.03.612.B01
DNMonline: