Napoleon voor managers, dat ontving ik als kerstgeschenk. Een klein boekje met lessen voor leiders, gebaseerd op het handelen van deze dictatoriale strateeg. ‘Xi doet ook goede dingen’, zei een man aan de bar tijdens mijn vakantie. Twee voorbeelden die mijn wenkbrauwen deden fronsen. Hebben we hier te maken met een vorm van normalisatie van het kwade? En dat roept direct ook de vraag op naar wat kwaad is en wat goed.

Nadere beschouwing volgde. Ik las het boekje nog eens door en recapituleerde het gesprek van de toevallige voorbijganger aan de bar. Zowel achter de titel van het boekje, als achter de uitspraak  bleek een verlangen naar samenwerking schuil te gaan. Samen dingen voor elkaar krijgen, dat lijkt maar moeilijk te lukken in een democratische samenleving. Een meer dictatoriale aanpak leek de schrijver en de man aan de bar misschien niet eens zo verkeerd.

Een dergelijke gedachte is niet onbekend. Hebben we niet allemaal wel eens de moed opgegeven wanneer we in een groep niet tot overeenstemming kwamen? Hoe moeilijk vinden we het om een gezamenlijk resultaat te bereiken, en hoe machteloos voelen we ons soms als we de waarheid denken te zien en anderen niet met ons meegaan.

Dan maar normalisatie van het dictatoriale? Standaardiseren, massa creëren en geen zwaktes tonen. Een dictator ziet het collectief als een groot individu. Geen diversiteit, geen ruimte voor andere meningen. Die aandacht voor het goede van een dictatorialere aanpak is dan ook opmerkelijk in onze maatschappij, tegenstrijdig zelfs. Willen we immers niet ‘gehoord worden’, hechten we nu niet juist veel waarde aan autonomie, zelfbeschikking en diversiteit?

Hoe dan wel? Want dat samenwerking best wel een ding is, weten we allemaal. Zouden we de oplossing misschien kunnen vinden in het omgekeerde? Dus niet in normalisatie van het kwaad, maar juist in een herpositionering van het goede, de deugden. In de oudheid stonden vier kardinale deugden centraal: prudentia (wijsheid), justitia (rechtvaardigheid), fortitudo (moed) en temperantia (gematigdheid); de vier basisdeugden. Zij staan voor een grondhouding die helpt het goede te doen.

Stel nu dat we uit verlangen naar samenwerking niet kijken naar het kwade, maar ons opnieuw verbinden aan het goede, aan leiders die deze vier deugden in hun houding en handelen continu centraal stellen. Zou met wijsheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid  samenwerking wel tot stand kunnen komen? Zouden we dan onze hang naar autonomie en diversiteit niet optimaal inzetten  om samen iets voor elkaar te krijgen. Ik geloof het wel.

De kardinale deugden hebben in de loop der tijd hun positie verloren. Weinigen kennen ze nog en mij zijn weinig leiders bekend die conform deze deugden handelen. Wij leiden onze leerlingen op voor de toekomst. Een toekomst die we steeds vaker met zorg en angst tegemoet zien. Kunnen we onze leerlingen geen hoop bieden door deze deugden opnieuw aan te leren? Daarmee krijgen zij vat op de toekomst, op zichzelf en op elkaar. Een grondhouding die een betere toekomst mogelijk maakt.

De kardinale deugden in het onderwijs. Ik pleit ervoor. Niet alleen in het curriculum, maar ook in de onderwijssector zelf. Het onderwijs verlangt naar samenwerking en naar onderwijskundig leiderschap dat die samenwerking tot stand weet te brengen, naar leiders die werken aan een lerend collectief bestaande uit een divers palet van individuen. Dat kan alleen als wijsheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid de grondhouding is. ‘Deugden voor managers’. Ik schrijf er misschien nog eens een boekje over.