Kerndoelen als bouwsteen voor goed onderwijs  in de klas

De huidige kerndoelen stammen uit 2006 en zijn al enige tijd aan vernieuwing toe. De geactualiseerde kerndoelen moeten beter aansluiten bij de huidige eisen van de maatschappij en het vervolgonderwijs. In opdracht van het ministerie van OCW werkt het landelijk expertisecentrum voor het curriculum (SLO) sinds 2022 aan deze actualisatie. Eerder verschenen de conceptkerndoelen beschikbaar voor Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid. In november volgden de conceptkerndoelen voor de laatste vijf leergebieden: kunst en cultuur, bewegen en sport, mens en maatschappij, mens en natuur en moderne vreemde talen.

Elk leergebied heeft een speciaal samengesteld team met vakexperts en leraren. Gedurende het traject ontvangt het team feedback van een advieskring en een klankbordgroep. Schoolleiders en andere onderwijsprofessionals worden betrokken bij de fase van beproeven, waarin de conceptkerndoelen in de praktijk worden getest en van feedback worden voorzien. Het uiteindelijke doel is een set kerndoelen die samenhang bieden en de kansengelijkheid van leerlingen bevorderen.
Het ministerie van OCW heeft aangegeven dat er nog een extra stap moet worden gezet om de kerndoelen meer in samenhang te presenteren, opdat er een goede focus komt op het versterken van lezen, schrijven en rekenen. SLO pakt dit tegelijkertijd op met het verwerken van de feedback uit de onderwijspraktijk.

Schoolleiders spelen een essentiële rol
Nu al aan de slag gaan met de conceptkerndoelen vraagt om een bewuste aanpak op schoolniveau en schoolleiders spelen hierbij een essentiële rol, aldus Mirjam Brand, programmamanager actualisatie kerndoelen bij SLO. “Als schoolleider ben je verantwoordelijk voor het verzorgen van goed onderwijs voor alle leerlingen. Zorg dat je samen met de leraren op de hoogte bent van nieuwe ontwikkelingen, zoals de actualisatie van de kerndoelen. Wat betekent dat voor wat leerlingen moeten kennen, kunnen en ervaren? Het is goed om te weten welke ontwikkelingen er zijn in een vakgebied, welke kant het op gaat en wat dit kan betekenen voor je school.”

Volgens Brand helpen de conceptkerndoelen scholen bij het maken van keuzes. “De conceptkerndoelen zijn concreter geformuleerd en als school kun je bewuste didactische keuzes maken in de manier waarop je je onderwijs inricht”, licht Brand toe. “Het komt daarbij echt aan op de professie van de leraar. Goed onderwijs vindt plaats in de klas. De leraar weet wat hij zijn leerlingen wil en moet leren, wat hun beginsituatie is en hoe hij dit kan vertalen naar zijn les en daarmee hoe het onderwijs eruit moet zien.”

Meer samenhang tussen vakgebieden
Leraren in het primair onderwijs (po) krijgen als generalist te maken met negen leergebieden. In het voortgezet onderwijs (vo) wordt meer vanuit een specifiek vak gedacht. Brand: “Het is mooi als leraren binnen een school het gesprek voeren om te kijken hoe zij elkaar – vanuit de verschillende vakken en leerjaren – kunnen helpen en versterken. Het is bijvoorbeeld goed als een natuurkundeleraar weet wat er aan bod komt bij scheikunde of wiskunde, zodat je de samenhang kunt afstemmen en ook kunt voorkomen dat je dingen dubbel doet of verschillende termen hanteert.”

De actualisatie moet dus voor meer samenhang zorgen tussen vakken en vakgebieden, én voor minder overladenheid. “We hopen dat de nieuwe opzet leraren en leerlingen meer ademruimte biedt”, zegt Eelke Smulders, directeur op locatie Molenhuispad (havo-vwo) van het Christelijk Lyceum Delft. “We merken dat veel collega’s het curriculum te overladen vinden, vooral ook omdat ze druk voelen om alle lesstof uit hun boeken/methodes te behandelen. Ik probeer duidelijk te maken dat ze bij minder lessen niet meteen moeten denken dat daardoor vakinhoud verloren gaat. Het gaat erom dat leraren inzien wat de kern van hun vak is en welke essentiële elementen ze echt willen overbrengen.”

Wat schoolleiders nu al kunnen doen
Hoewel de conceptkerndoelen nog niet definitief zijn, kunnen schoolleiders zich nu al voorbereiden. Hoe vertaal je de conceptkerndoelen naar het schoolcurriculum? Dat kan bijvoorbeeld door de eigen visie en schoolontwikkeling naast de conceptkerndoelen te leggen. Op die manier wordt het implementatieproces gemakkelijker en meer organisch zodra de definitieve kerndoelen beschikbaar zijn. Brand adviseert schoolleiders ook om leraren erbij te betrekken. “Het is belangrijk dat leraren zich bewust zijn van wat de doelen vragen. Door alvast te beginnen met de conceptkerndoelen, geef je leraren ruimte om over hun lessen na te denken en de vertaalslag te maken naar de praktijk.”

Op de school van Smulders hebben ze vanuit de behoefte van leraren veel aandacht voor de basisvaardigheden Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid. Ze gebruikten een restant van de NPO-gelden voor het faciliteren van werkgroepen: “Deze werkgroepen richtten zich op de basisvaardigheden en ontwikkelen programma’s om leerachterstanden aan te pakken”, vertelt Smulders. “Daarnaast proberen we beleid op te zetten dat deze ondersteuning structureel maakt. Het mooie is dat we de resultaten vanuit de werkgroepen vervolgens naast de conceptkerndoelen konden leggen.”

Smulders: “Wat goed heeft gewerkt voor ons, is om te beginnen met de praktijk, niet met beleid op papier. Door in eerste instantie vanuit de behoeften van leraren te werken en hen ondersteuning en extra lessen te bieden, borrelden vanzelf allerlei praktische inzichten op. Ik denk dat deze werkwijze andere schoolleiders kan helpen: je hoeft niet alles al tot in de puntjes uitgewerkt te hebben voordat je begint. Het kan soms beter werken om eerst vanuit de praktijk ideeën te verzamelen en deze vervolgens om te vormen tot beleid. Op die manier wordt het beleid rijker en sluit het beter aan bij wat er echt speelt onder leraren. In de praktijk ontstaat dan het beste beleid.”