Boeken

Als een recensent een boek ophemelt heb ik de neiging het niet te gaan kopen en als een recensent een boek afkraakt, ben ik geneigd het direct aan te schaffen. Wat belooft dat voor deze dubbelrecensie van Empathisch leiderschap is niet voor watjes van Petra Kuipers en Innerlijke kracht van Mark Tuitert? 
Een schot voor de boeg: beide boeken zijn beslist het lezen waard!

Empatisch leiderschap
Ik beveel iedere (startende) leidinggevende aan Kuipers’ boek over empathisch leiderschap tot zich te nemen. Omdat een (beginnende) leidinggevende hoort te ‘worstelen met haar/ zijn rol’ en dit boek een rijk scala aan overwegingen doorgeeft, allemaal gebaseerd op het principe dat leidinggeven draait om relaties. Met voldoende professionele afstand en minstens zoveel menselijke nabijheid. In een podcast over een startende schoolleider hoorde ik onlangs de eenvoudige samenvatting ‘doe eens lief’. Die had er in dit boek nog wel bij gemogen. Ook al klinkt dit principe onuitgesproken steeds door.

Natuurlijk valt er ook wat te zeuren, zoals over de passage waarin zij stelt dat onze communicatie voor het grootste deel bepaald wordt door de non-verbale kant. Die vaak herhaalde bewering komt uit een onderzoek dat alleen maar betrekking had op persoonlijke, emotionele boodschappen. Verder doen vooral woorden ertoe. Dat beschrijft zij gelukkig ook. En de klassieke interpretatie van het ‘Milgram-experiment’ die zij weergeeft (als er gezag aan te pas komt, zijn mensen bereid alles te doen wat hun gevraagd wordt), voldoet niet meer. Maar een kniesoor die daarop let.

Dat empathisch leiderschap, zoals de ondertitel aangeeft ‘niet voor watjes is’, komt vast doordat leidinggeven niets voor watjes is. Want leidinggeven vraagt ook om kracht, maar dan wel ‘zachte kracht’, die de mensen met wie de leider te maken heeft in alle gevallen overeind houdt. Kuipers biedt ook mogelijkheden om te oefenen met belangrijke principes, zoals: grenzen stellen, balans in empathie, veerkracht, emotionele hygiëne.

Zij maakt gelukkig duidelijk dat empathie niet een gave is, waar je over beschikt of niet, maar dat er veel aan te trainen valt. Het gaat om een kwestie van overtuiging en aan overtuigingen kan je werken. Daarom zouden een vertaling in het Engels/ Amerikaans, in het Russisch, het Koreaans en een gratis exemplaar voor bewindspersonen en volksvertegenwoordigers in ons land geen overbodige luxe zijn.

Innerlijke kracht
Mark Tuitert heeft lang geleden de waarde van de Stoïcijnse levensfilosofie ontdekt en is persoonlijk getroffen door de weergave daarvan door Keizer Marcus Aurelius in zijn ‘memoires’. Een Keizer die opviel door zijn milde en medemenselijke opstelling, waar voor andere Keizers een mensenleven niet telde. Zelfs dat van een familielid niet. Tuitert heeft veel steun ondervonden van deze filosofie in zijn leven als schaatser, met alle hoogtepunten, tegenvallers en worstelingen van dien. Eerlijk gezegd heb ik meer met de teksten van Keizer Marcus dan aan de toepassing door schaatser Mark. Daarom heeft de naam van Marcus Aurelius op de omslag een groter letterformaat verdiend en die van de commentator een kleiner.

Het begin van de memoires van Marcus Aurelius, waarin hij aangeeft wat hij van wie heeft geleerd, is uiterst raak. Hoe goed zou het niet zijn als iedereen zijn of haar leermeesters en rolmodellen eert. De samenvatting die Tuitert zelf maakte (zie het slot van deze recensie) van waar een Stoïcijns leider voor staat, zou in vele leiderschapsprofielen niet misstaan.

Ik ben niet zo geporteerd van de steeds terugkerende gedachte dat alles wat je overkomt, zijn noodzakelijkheid heeft omdat de goden nu eenmaal jouw lot hebben bepaald. Al is dat wel een zuivere Stoïcijnse gedachte. En ook het advies van de Keizer: ‘Verwijt niemand iets, want zowel goden als mensen maken hun fouten onvrijwillig’ spreekt mij niet aan. Ik hanteer liever de uitspraak ‘In ieder verwijt schuilt kwaliteit.’

Dat neemt niet weg dat het lezen van zijn boek zeer behulpzaam kan zijn bij het vinden of vormen van de innerlijke kracht die je nodig hebt om tot prestaties te komen. Vooral vanwege de krachtige uitspraken met een tijdloos karakter, een term die ook de ondertitel siert, zoals:

‘Hou op met je loze gepraat over hoe een goed mens behoort te zijn; wees er een!’

‘Wat stellen wezens die eten, slapen, paren, zich ontlasten, enzovoort nu eigenlijk voor? Wat stellen pedante schoolmeesters, opscheppers, mopperaars en verwaande kwasten voor? Tot voor kort kropen ze voor anderen in het stof om iets gedaan te krijgen; het zal niet lang meer duren of ze zullen dit opnieuw doen.’

‘Mildheid is onweerstaanbaar, mits ze oprecht is en niet vals of geveinsd.’

‘De kunst van het leven heeft meer weg van worstelen dan van dansen.’

Tuiterts boek wint aan kracht doordat elk hoofdstuk eindigt met vragen en opdrachten om met het gedachtengoed aan de slag te gaan. Bovendien kan je via een blokjescode jouw eigen exemplaar activeren, waardoor je toegang krijgt tot de ‘DRIVE-webinars’ en de online DRIVE-nieuwsbrief.

Het is treffend om te constateren dat veel wijsheid die in onze tijd zoek lijkt te zijn en nodig moet worden teruggevonden, toen al voorhanden was. Al op de eerste pagina vallen de begrippen ‘hoffelijkheid en bescheidenheid’, niet de sterkste eigenschappen van veel hedendaagse leiders.

Twee niet-modieuze boeken
Waar raken deze boeken elkaar? Of: hoe zouden beide schrijvers op elkaars teksten reageren? Het grootste verschil zit in het doel van de boeken: Kuipers schrijft voor mensen die leidinggeven aan anderen, Tuitert schrijft over leidinggeven aan je eigen bestaan. Een terechte vraag is of je leiding kunt geven aan anderen als je geen leiding kunt geven aan jezelf. Daar is Kuipers duidelijk over en zij wijdt een hoofdstuk aan ‘Zelfleiderschap’, met aan het begin de ware opmerking : ‘In dit hoofdstuk kijken we naar hoe je eerst vanuit empathie jezelf leidt, zodat je vervolgens ook een geloofwaardig empathisch leider kunt zijn voor anderen.’

Ik vermoed dat Tuitert ervan overtuigd zal zijn dat Marcus Aurelius een empathische leider was en bepaald geen watje. Ook al zullen er in zijn omgeving genoeg mensen zijn geweest die hem wel voor een watje (homo mollis) versleten, want van Keizers waren zij anders gewend.  

Beide boeken kunnen helpen om van deze term, ‘gevoelsmens’, een geuzennaam te maken. Juist omdat beide boeken in hun (onder)titel reppen van (daad)kracht, moed en integriteit.

Ter afsluiting twee sprekende citaten:
Een deel van de samenvatting waar een Stoïcijns leider voor staat: ‘Zachtmoedig en vasthoudend, geduldig en onderzoekend, opgewekt en zelfstandig, met mate van luxe genietend, met respect voor filosofie, met een vriendelijke grondhouding en experts raadplegend.’

En: ‘Empathy staat voor: Eyecontact, Muscles of facial expression, Posture, Affect, Tone of voice, Hear, Your response.’

Terug naar het begin: twee niet-modieuze boeken die aanzetten tot nadenken en handelen. Niets aan af te kraken, ophemelen niet nodig.