Redactioneel

Het kabinet Schoof 1 is niet meer. Van onderlinge liefde was in de formatie al niet veel te merken en gedurende de kabinetsperiode strompelde de coalitie van crisis naar crisis: over asiel, de begroting, bestuursethiek, racisme, omgangsvormen. Op al deze lastige dossiers kenmerkte de samenwerking binnen de coalitie zich vooral door onderling wantrouwen. De partijen werkten niet als een team samen en beleid werd in achterkamers van partijleiders voorbereid. Eigen partijbelang eerst, leek het devies, en dat merkten we ook toen de dossiers van de vertrekkende PVV bewindslieden werden verdeeld over de overgebleven partijen; scoren leek belangrijker dan effectief beleid maken en uitvoeren.

Voor wie doe je het dan eigenlijk, regeren? Wat wil je nu echt verbeteren in Nederland, en in de levens van je kiezers? En wat zegt het dan, als je de stekker uit een kabinet trekt? Wat is de boodschap aan ‘de mensen thuis’?

Een kernwoord in de Haagse samenwerking is vertrouwen. Een thema dat dikwijls ook centraal staat in de artikelen op DNM Online. In de politiek lijkt vertrouwen echter steeds vaker te worden opgevat als een risico: iets dat slechts wordt gegeven als de ander het verdient of meteen teruggeeft. Samenwerken in de politiek gebeurt vooral in het eigen belang. En als een coalitie je niet het resultaat of imago oplevert dat je wilt, stop je er mee en spin je de redenen voor het opgeven zó, dat je er zelf gunstig van afkomt. De beloftes aan burgers (koopkracht, lastenverlichting, goed bestuur, cruciale investeringen in onderwijs, wonen en natuur), worden zonder al te veel gewetensbezwaren in de ijskast gezet.

Lange adem
In de NRC stond 7 juni een artikel waarin de eigenaar van een stomerij in de Bijlmer aan het woord kwam over de val van het kabinet. Deze man volgt de politiek al een tijdje niet meer ‘vanwege alle  gemene dingen die over moslims worden gezegd op tv’. Verder vertelt de man dat hij ziet dat de boodschappen steeds duurder worden. Elke zaterdag ziet hij vanaf de parkeerplaats voor zijn zaak een bus mensen vertrekken naar Duitsland, om over de grens goedkope boodschappen in te slaan. Hij heeft niet gemerkt dat het kabinet dat nu gevallen is, beloofd had om armoede te verminderen.

Verderop vertelt de man over de leraar van zijn kinderen, op de middelbare school. Die zijn kinderen leerde hoe belangrijk het was om goed Nederlands te leren, en die ze bleef stimuleren om zich te ontwikkelen. Ze moesten het zelf doen, maar de leraar gaf nooit op en bleef vertrouwen houden in zijn leerlingen. Het artikel eindigt met:  ‘Zijn oudste dochter doet ‘iets met hersentumors’ in het Amsterdam UMC. ‘Ze heeft net, hoe noem je dat, de graad van PhD gehaald. Ze is dus doctorandus. Nee, doctor. Mijn dochter is doctor.’

Een kabinet met bestuurders die elkaar niet kunnen of willen vertrouwen, en die de stekker eruit trekken als het niet gaat zoals zij willen, het staat ver af van het onderwijs. Leraren, intern begeleiders, schoolleiders en bestuurders werken elke dag aan ontwikkeling, ondanks obstakels. Niet omdat ze garanties hebben op succes, maar omdat ze geloven in de groeipotentie van leerlingen, collega’s en organisaties.

Dat is geen vrijblijvende houding. Het is een vorm van leiderschap die weleens onderbelicht blijft: traag, hardnekkig, en relationeel. Geen grootse gebaren, maar stille volharding. Juist die stijl staat haaks op het politieke bestuur van de afgelopen jaren, waarin snelheid, zichtbaarheid en financiële beheersing het vaak winnen van duurzame ontwikkeling.

In de klas geldt: je blijft uitleggen, ook als een leerling het nog niet snapt. Je blijft uitnodigen, ook als er weerstand is. Je blijft nabij, ook als het resultaat uitblijft. Kansengelijkheid is daar geen beleidswoord, maar een concrete praktijk: van blijven geloven, blijven ondersteunen, blijven aanwezig zijn.

Stille volharding
Het artikel in NRC liet heel mooi zien hoe vertrouwen in de politiek onder druk staat. Maar óók dat ontwikkeling en vooruitgang een kwestie is van de lange adem. Van niet opgeven als het lastig wordt. Daar ligt een hemelsbreed verschil tussen de politiek van nu, en onderwijs. Om te kunnen leren zijn vertrouwen en veiligheid voorwaardelijk. Niet naïef, maar als principiële keuze.

In het artikel van Tanja de Ruijter en Pieter Leenheer komt dit duidelijk naar voren: ‘Uiteindelijk gaat het erom dat elke leerling tot leren komt’. Daarin gaat het ook over wat er nodig is om ontwikkeling op gang te brengen. De Ruijter en Leenheer gingen in gesprek met schoolleiders over de vraag hoe het inmiddels met de implementatie van het Masterplan Basisvaardigheden uit 2022 staat. Het gesprek mondde uit in de conclusie dat basisvaardigheden niet op zichzelf staan, maar onderdeel zijn van onderwijs waarin leerlingen tot leren komen, onderwijs dat hen zover mogelijk brengt en de kansrijkheid van leerlingen zo groot mogelijk maakt.

Vertrouwen geven doe je ook door de ander serieus te nemen. Door ervan uit te gaan dat leren en wederkerig proces is waarin aan beide kanten ontwikkeling ontstaat, er niet alleen een gever en een ontvanger is. Of als bestuurder te denken dat jij wel weet wat de mensen in de wijken wel en niet nodig hebben.

Lees bijvoorbeeld in het artikel van Esther Rozendaal, hoogleraar digitale weerbaarheid en veerkracht aan de Erasmus Universiteit en Chiara de Jong, postdoctoraal onderzoeker bij het MediaMovez project, hoe ervaringskennis van leerlingen het schoolbeleid kan versterken. In dit artikel gaan zij in op hoe belangrijk het voor scholen is om te begrijpen waardoor gedrag in de digitale wereld beïnvloed wordt, en wat leerlingen zelf ervaren als helpend of belemmerend. De Jong en Rozendaal laten zien waarom de ervaringskennis van jongeren essentieel is bij het vormgeven van het schoolbeleid ten aanzien van mediawijsheid en digitale weerbaarheid en hoe je als school leerlingparticipatie op een betekenisvolle wijze vormgeeft.

Anje Ros gaat in haar bijdrage aan DNM Online in op de rol van de bestuurder binnen de lerende organisatie. Ros zet uiteen hoe besturen het gebruik van kennis en expertise in hun scholen kunnen bevorderen. Een belangrijk inzicht van besturen zelf is dat de ontwikkeling naar een lerende organisatie continu aandacht vraagt, en een integrale blik. Wat het oplevert is een andere cultuur in de organisatie; een cultuur van samenwerking, leren van elkaar en systematisch werken aan kwaliteit.

Vertrouwen is geen zwaktebod, maar een keuze die leiders maken — in de klas, op school én in Den Haag. Een keuze die pas echt telt als het spannend wordt. Het wordt tijd dat de politiek zich spiegelt aan het onderwijs — en leert wat het betekent om te blijven.

Bron: Koelewijn, J., 9 juni 2024, ‘Iedereen gaat naar Duitsland, daar is alles goedkoper’, NRC, p.9