Boeken

In Supersociaal beschrijft scholendokter Eric van ’t Zelfde hoe hij, na een paar succesvolle opdrachten, sneuvelt als rector van het Drachtster Lyceum. Het boek is een drieluik. Het middenpaneel is het verhaal over het Drachtster Lyceum: een school met slechte resultaten waar een mr al jaren alle mogelijke pogingen om de zaak te redresseren saboteert, wat maakt dat voor de komst van Van ’t Zelfde al drie rectoren gesneuveld zijn (en na zijn vertrek nog een vijfde). Het daaraan voorafgaande luik beschrijft hoe hij daarvoor, in elk geval naar eigen zeggen, twee scholen uit het dal trok. En het laatste deel gaat over zijn werk in de Rotterdamse Pauluskerk, waar hij na een diepe depressie als sociaal werker aan de slag is gegaan. Waarmee hij overigens een levende illustratie is van zijn boodschap met Supersociaal: dat je na een ingrijpende gebeurtenis toch weer kunt opstaan door jezelf opnieuw uit te vinden.

Supersociaal is een apologie, iets waartoe Van ‘t Zelfde zich gedwongen zag toen zijn goede naam zoals hij zelf zegt, geweld was aangedaan en zijn integriteit geschonden. Op de school in Drachten was van alles scheefgegroeid ten aanzien van – even kort door de bocht – taakbeleid en onderwijstijd en hoewel het merendeel van de leraren akkoord ging met saneringsmaatregelen, bleef de mr dwarsliggen. De sfeer raakte al met al zo verziekt dat Van ’t Zelfde zich voornam de mr te ontbinden. En dan breekt de hel los: dat voornemen leidt tot enorme ophef op het net, tot stukken in de krant en het Onderwijsblad, en zelfs tot Kamervragen. Alle gedoe resulteert in zoveel reputatieschade dat Van ’t Zelfde na 91 dagen de handdoek in de ring gooit en het onderwijs – op Dream School na –  verder voor gezien houdt. En dat terwijl hij zich vooraf nog had afgevraagd welke school zich na deze Friese klus zou melden (p.69).

Als apologie is er niks mis met Supersociaal: zo’n betoog is immers per definitie eenzijdig en wat dan vooral telt, is of het goed geschreven is. En dat is het geval: Van ’t Zelfde heeft een heel behoorlijke pen zodat je bijvoorbeeld maar moeilijk neutraal kunt blijven bij zijn gevecht met die dwarse mr. Maar eigenlijk is het boek een gemiste kans. Sinds Van ’t Zelfde het Rotterdame Hugo de Groot heeft gered, staat (of stond?) hij te boek als scholendokter, als iemand die verwaarloosde organisaties weer op het rechte spoor kan krijgen. Daarbij heeft hij een eigen aanpak: het Rotterdamse ‘niet lullen maar poetsen’, oftewel niet zeuren maar dóen. En het boek zou interessanter zijn geweest als het op dat punt meer reflectie had bevat. Alleen zou dat dan een co-auteur gevergd hebben en dan was het wel een heel ander boek geworden.

Om een voorbeeld te geven van een gemiste kans: Van ’t Zelfde beschrijft in het eerste luik hoe hij het Larense College De Brink weer op de rails krijgt. De school is getuige de volgende passage kennelijk een verwaarloosde organisatie: ‘Het onderwijskundig gesprek is naar de achtergrond verdwenen; men vindt iets van elkaar; men ervaart werkdruk, er zijn te weinig middelen bestemd voor het primaire onderwijsproces, etcetera’ (p.49). Dat zou dan een vorm van heropvoeding vergen zoals Joost Kampen eerder in DNM uiteenzette in ‘Hoe gaat u ervoor zorgen dat onze werkdruk omlaag gaat?’ (Kampen 2019). Maar Van ’t Zelfde doet wat anders. Hij heeft het er verder niet over, maar constateert bij het personeel een grondig gebrek aan goede ideeën en, vervolgt hij, ‘Goede ideeën verzinnen vraagt om denkkracht; de ideeën realiseren vraagt om doekracht’. En blijkens het verhaal beschikt hij over beide: hij huurt bijvoorbeeld topchef Ron Blaauw in om de HBR-route (Horeca, Bakkerij, Recreatie) aantrekkelijker te maken en topkapper Rob Peetoom om binnen Zorg en welzijn een kappersacademie van de grond te krijgen. De vraag is uiteraard, hoe duurzaam dergelijke topdown geïntroduceerde innovaties zijn. Maar daar gaat het Van ‘t Zelfde in Supersociaal niet om: daar dient de case van College De Brink louter als illustratie dat hij zijn vak als scholendokter verstaat, als tegenwicht voor het Drachtster debacle. Dat overigens absoluut een diepgaande studie door een onafhankelijk onderzoeker waard is, maar dat geheel terzijde.

Het laatste luik, over Van ’t Zelfdes werk in de Pauluskerk, met daklozen en drugsverslaafden, voegt eigenlijk weinig toe aan wat daarover al door anderen is geschreven. Het is werk dat hem kennelijk bevredigt, behalve dan dat hij in deze post-burnoutperiode maar drie dagen per week kan werken en dus zo weinig verdient dat hij zijn spaargeld moet aanspreken. ‘Deze baan moet je kunnen betalen’, schrijft hij op p.198, maar daarover wil hij niet gaan zeuren: ‘Ik heb dit besluit zelf genomen. Ik wilde van maatschappelijke waarde blijven’.  En hoewel lang niet iedereen gecharmeerd is van zijn stijl van leidinggeven en kijk op onderwijsverbetering, één ding moet je hem toegeven: hij probeert wel naar zijn eigen maatstaven te leven.

Referentie
Kampen, J. (2019). ‘Hoe gaat u ervoor zorgen dat onze werkdruk omlaag gaat?’ Leidinggeven in een verwaarloosde organisatie. In: DNM 20192, juni, p.78-83