Boeken

In januari 2025 promoveerde Dieuwke Zwier cum laude aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Rhythms of Class. Hierin wordt op basis van kwantitatief empirisch onderzoek aangetoond hoe de sociaaleconomische status (SES) en het opleidingsniveau van ouders invloed heeft op de middelbare schoolkeuze van hun kind. Het onderzoek richt zich op twee aspecten die bij schoolkeuze belangrijk zijn. Ten eerste de effecten van de grote onderwijsdifferentiatie in Nederland, waarbij er meteen na de basisschool op jonge leeftijd gekozen moet worden tussen twee sporen  (het ‘hogere’ of theoretische algemeen voorbereidende vwo-havo spoor en het ’lagere’ of praktische beroepsvoorbereidende vmbo, zelf ook weer onderscheiden in vier niveaus). Een keuze met grote gevolgen voor de schoolloopbaan, maar ook het verdere leven. Ten tweede de grote betekenis van klas- en leeftijdsgenoten (peers) bij de keuze voor de middelbare school.

Het proefschrift levert belangrijke, empirisch onderbouwde  inzichten in het schoolkeuzeproces en de resulterende maatschappelijke ongelijkheid.  De uitkomsten van het onderzoek tonen aan hoe segregatie in het basisonderwijs doorwerkt op de middelbare school. Zwier laat overtuigend zien dat kinderen met hetzelfde schooladvies heel verschillende keuzes maken, afhankelijk van de opleiding en het inkomen van hun ouders. Het onderzoek bevestigt dat (ook) de keuze voor een middelbare school sociaal gestratificeerd is. Gezinnen met verschillende sociaaleconomische achtergronden maken andere keuzes wat betreft het onderwijs- en brugklasaanbod. Dat komt mede doordat sociale netwerken van leerlingen en hun ouders gesegregeerd zijn afhankelijk van inkomen en opleiding (SES). Die netwerken verschillen in kennis en hulpbronnen als het gaat om schoolkeuze, onder andere omdat ze verschillen in inzicht in de grote variëteit en stratificatie van het onderwijsaanbod, zoals breedte (een of meerdere onderwijstypen) of organisatie van de start: smalle, dakpan-, of brede brugklas. Leerlingen met een vmbo-advies en ouders die gestudeerd hebben in het hoger onderwijs kiezen bijvoorbeeld vaker voor een brede school met havo- en vwo-niveaus, vanwege de doorstroommogelijkheden, terwijl kinderen wier ouders op het mbo hebben gestudeerd of helemaal niet, in dat geval vaker een school kiezen die alleen vmbo aanbiedt. Ook laat het onderzoek zien dat hoge-SES-leerlingen toegang hebben tot een veel breder scala aan schoolprofileringen (specifiek onderwijsconcept; cultuur, sport of beroepsgericht profiel etc.). En verder blijkt schoolkeuze een sociaal proces leerlingen zijn geneigd om te kiezen voor middelbare scholen waar hun klasgenoten naartoe gaan. Dit aspect krijgt tot nu toe in beleid gericht op bestrijding van maatschappelijke ongelijkheid en desegregatie weinig aandacht.

Samenvattend laat het onderzoek zien hoe het komt dat kinderen van verschillende sociaaleconomische achtergronden vaak op verschillende scholen zitten. Dit heeft potentieel negatieve gevolgen voor jongeren nú en voor hun toekomst. Zwier pleit voor een breder en toegankelijker onderwijssysteem, waarbij scholen zich bewust zijn van de impact van hun onderwijsaanbod.

Een uitgebreide bespreking van het boek is te vinden op de website van Kenniscentrum Gemengde Scholen (https://www.gemengdescholen.nl/artikel/ongelijkheid-schoolkeuze-en-de-rol-van-klasgenoten/)