Inclusie begint met ademen
Inclusief onderwijs gaat over kwalitatief goed onderwijs voor elke leerling. Dit vraagt om een stevige voorbereiding. De vraag dringt zich op: wat gaan we schrappen in de to-do-lijst van leraren, zodat er prioriteit gaat naar het vak? Hoe maken we ruimte voor het ambacht van ‘Educational Designer’? Leraren hebben autonomie en ademruimte nodig om onderwijs voor te bereiden en in te richten. Tegelijk is samenwerking binnen en buiten het team essentieel om een omgeving te creëren waarin elke student vanuit eigen talent kan floreren. In veel lerarenopleidingen wordt dit concept nu geïntegreerd, waarbij studenten worden aangemoedigd om samen te werken met collega’s en verrassende partners, zoals zorgprofessionals en lokale organisaties.

Ondersteuning door schoolleiders
Schoolleiders spelen een sleutelrol in het ondersteunen van leraren bij de implementatie van inclusief onderwijs. Zij kunnen dit doen door een duidelijke – vanzelfsprekende – inclusieve visie te hebben en deze te communiceren, en door leraren de autonomie en steun te geven die ze nodig hebben. Schoolleiders kunnen ervoor zorgen dat er ruimte is voor leraren om als onderzoeker aan het werk te gaan: als ‘antropoloog’. Helpend is fssrbij het concept ‘Topographical Teaching’: het in kaart brengen van de leraar (wie ben ik?), de leerlingen (wie zijn zij?), de regio (waartoe leiden we op?) en de inhoud (wat is de lesstof?). Schoolleiders kunnen dit proces ondersteunen door leraren te voorzien van de benodigde middelen en door een cultuur van vertrouwen en samenwerking te bevorderen.

Bewustzijn en leren van eigen praktijk
Inclusief onderwijs begint met bewustwording. Dit betekent dat schoolteams zich bewust moeten zijn van de impact van segregatie en exclusie. Het organiseren van gesprekken en het delen van ervaringen zijn hierbij cruciale stappen. Scholen die succesvol zijn in het implementeren van inclusief onderwijs hebben vaak een sterke focus op bewustwording en het creëren van een inclusieve cultuur. Het organiseren van professionele leergemeenschappen binnen en tussen scholen, en tussen regulier en speciaal, kan hierbij ondersteunen. Dit leidt tot een meer inclusieve schoolcultuur, gedeelde verantwoordelijkheid en stijgende betrokkenheid van alle stakeholders.

De kracht van flexibiliteit en collectiviteit
Flexibiliteit is een kerncomponent van inclusief onderwijs. Leraren moeten in staat zijn om hun benadering aan te passen aan de behoeften van hun leerlingen. Dit vereist niet alleen een flexibele mindset, maar ook steun van de schoolleiding en een cultuur waarin gezamenlijk onderzoeken en zich aanpassen worden aangemoedigd. Daarnaast gaat inclusief onderwijs over leren in een collectief – en niet over perfecte individuele arrangementen. Dit betekent dat het creëren van een gemeenschap waarin iedereen kan leren en groeien centraal staat. Het idee van een ‘derde ruimte’, een plek die niet van mij of van jou is, maar van ons allemaal, is hierbij belangrijk. In deze ruimte kunnen we samen onderhandelen over en onderzoeken wat nodig is om te leren in dit collectief. Dit is geen gemakkelijke taak, die voortdurende inspanning en dialoog vereist.

Leren van eigen praktijk, en van eigen leerlingen
De professionalisering van leraren is een doorlopend proces. Dit betekent dat leraren continu moeten kunnen blijven leren en zich ontwikkelen. Dit kan door middel van formele trainingen en opleidingen, maar ook door informele leermomenten, zoals coaching, peer review en het leren van de eigen dagelijkse praktijk. Belangrijk hierbij is dus het faciliteren van een onderzoekende en lerende cultuur in je organisatie waarbij professionals in dialoog gaan, elkaar coachen en feedback geven.

Een positieve leeromgeving creëren
Een positieve en ondersteunende leeromgeving is cruciaal voor het welzijn van alle leerlingen en leraren. Dit betekent dat er een sfeer van acceptatie en respect moet zijn, waarin iedereen zich veilig voelt om te leren en te groeien. Dit vereist een duidelijk kader en een heldere visie, die goed wordt gecommuniceerd.

Inclusiviteit betekent alles behalve grenzeloosheid
Het gaat om het creëren van een veilige zorgzame omgeving waarin duidelijkheid en structuur worden geboden. Dit is niet alleen belangrijk voor leerlingen, maar ook voor leraren, die hierdoor beter in staat zijn om hun werk te doen.

Luisteren naar de stem van de studenten/leerlingen
Het is van groot belang om de stem van de leerlingen te blijven horen. Door te luisteren naar hun ervaringen en behoeften, kunnen we een onderwijsomgeving creëren die hen motiveert en nieuwsgierig maakt.

Viering van successen
Het vieren van successen is een krachtig middel om de cohesie binnen het team te versterken en een positieve onderwijsomgeving te stimuleren. Door samen successen te vieren, versterken we het gevoel van gemeenschap en kunnen we elke uitdaging als een gezamenlijke opdracht beschouwen.

De Paradox van Professionalisering
In het huidige onderwijslandschap wordt van leraren gevraagd dat ze zowel lerende als stevige professionals zijn. Deze paradox, waarin de noodzaak om te durven twijfelen wordt gecombineerd met de behoefte aan zelfverzekerdheid en professionaliteit, vormt een uitdaging voor zowel leraren als de opleidingen die hen voorbereiden.

Enerzijds is een lerende houding cruciaal. Het vermogen om te twijfelen en kritisch te reflecteren op eigen handelen stelt leraren in staat om continu te groeien en te verbeteren. Dit betekent dat leraren open moeten staan voor nieuwe ideeën, bereid moeten zijn om hun pedagogische aanpak aan te passen en moeten kunnen omgaan met onzekerheden en veranderingen. Aan de andere kant moeten leraren ook stevige professionals zijn. Dit houdt in dat ze zelfverzekerd en deskundig moeten zijn in hun vakgebied en in hun pedagogische vaardigheden. Ze moeten kunnen opstaan als autoriteiten binnen hun klaslokalen en scholen, en niet terugdeinzen voor het nemen van beslissingen die het beste zijn voor hun leerlingen. Stevige professionals laten zien dat ze hun vak beheersen en dat ze op voet van gelijkwaardigheid kunnen samenwerken met ouders en andere experts in het veld.

Hoe kunnen leraren deze ogenschijnlijk tegenstrijdige eigenschappen integreren? Het begint bij de opleidingen, die een cruciale rol spelen in het balanceren van deze paradox. Opleidingen kunnen zowel de waarde van een lerende houding als de noodzaak van professionele stevigheid benadrukken. Dit kan door een curriculum aan te bieden dat ruimte biedt voor reflectie, kritische discussie en het onderzoeken van eigen praktijk, terwijl tegelijkertijd een sterke basis wordt gelegd in pedagogische en vakinhoudelijke kennis.