Vier pijlers

Met Ontwikkelkracht, aldus de Voortgangsrapportage die Ontwikkelkracht in juni van dit jaar uitbracht, ‘willen we een beweging op gang brengen waarin scholen hun onderwijs verbeteren aan de hand van kennis uit onderzoek en praktijk. Doorlopend en vanuit een onderzoeks- en verbetercultuur.’ Het programma kent vier pijlers: onderzoeks- en verbetercultuur, kennisdeling, co-creatielabs en expertscholen. De opstellers van de rapportage zeggen het niet met zoveel woorden, maar de eerste pijler, onderzoeks- en verbetercultuur lijkt wel de meeste centrale. Immers, zonder evidence is evidence informed werken onmogelijk, maar als scholen geen lerende organisaties zijn, is alle moeite om evidence aan te dragen totaal verspild.

Scholen kunnen kiezen uit twee kansrijke aanpakken die helpen bij het versterken van een onderzoeks- en verbetercultuur: Groeikracht en Transformatieve school. In de Groeikracht-werkwijze worden elementen van leerKRACHT, het LerarenOntwikkelFonds en bevindingen uit onderwijsonderzoek gecombineerd. De Transformatieve School is een professionaliserings- en cultuurveranderingsprogramma voor scholen waar leerlingen te veel moeten laveren tussen hun buitenschoolse leefwereld en de schoolcultuur. Alles bijeen bestaat voor dit deel van het programma, aldus programmamanager Jeanne van Loon, heel veel interesse. Schooljaar 2023-2024 diende als pilotjaar om de kansrijkheid van beide aanpakken te beoordelen. Groeikracht heeft in die periode 13 scholen (9 po en 4 vo) begeleid en de Transformatieve School heeft 12 scholen (3 po en 9 vo) begeleid. In 2024-2025 nemen 160 scholen deel, maar daarbij blijft het niet. Van Loon: ‘Ook de twee schooljaren daarna kunnen jaarlijks 160 scholen deelnemen. Uiteindelijk willen we na vier jaar nog grootser gaan opschalen en ervoor zorgen dat bijna alle scholen in het funderend onderwijs voordeel hebben van de ontwikkelkracht-activiteiten.’

Voor de pijler kennisdeling vervult het NRO een centrale rol: het bundelt bruikbare kennis uit onderzoek op één landelijke vindplaats: Onderwijskennis.nl. Twee belangrijke onderdelen daarvan zijn de themapagina’s en leidraden. Themapagina’s bevatten samenvattingen van ‘wat we weten uit onderzoek’; leidraden bieden naast een samenvatting van ‘wat we weten uit onderzoek’ concrete aanbevelingen.

In co-creatielabs ontwerpen en evalueren leraren en onderzoekers gezamenlijk kansrijke interventies. Binnen deze pijler staan 6 co-creatielabs op de planning en daarvan zijn er 2 in 2023 gestart: het LerarenLab , gericht op duurzame aanpakken om leraren aan te trekken en te behouden, en het TaalLab, gericht op bewezen effectieve taalaanpakken.

Expertscholen, ten slotte, vormen zoals Van Loon zegt, ‘op zich de meest ingewikkelde, want je vraagt nogal wat van scholen’. Deze scholen vervullen de rol van ambassadeur en opleider: op een expertschool werken expertleraren en schoolleiders die andere scholen opleiden in een evidence-informed aanpak of werkwijze.

Ontwikkelkracht: een lerend programma

Van Loon: ‘De eerste fase van het programma (de eerste vier jaar) is vooral een onderzoeksfase. Ontwikkelkracht is een lerend programma, dus we gaan ook veel tussentijds evalueren’. Overigens, voegt ze eraan toe, ‘we dekken met Ontwikkelkracht niet alles. We betrekken bijvoorbeeld schoolleiders en bestuurders wel bij de uitvoering en doorontwikkeling van het programma, maar voor hun professionalisering is geen geld gereserveerd.  Dat laatste geldt ook voor de lerarenopleidingen, maar dat was ook niet de bedoeling. Bij het schrijven van het voorstel hebben we wel met de opleidingen gesproken, maar die zijn in alle hectiek toch van de tafel afgevallen. Maar daarna hebben we toch geconcludeerd dat opleidingen ook onmisbaar zijn om dit geheel goed te laten draaien. En inmiddels zijn we wel weer in gesprek.’

De grote vraag is uiteindelijk hoe duurzaam de effecten van Ontwikkelkracht zullen zijn. Van Loon: ‘Dat is best een ingewikkeld punt want voor verduurzaming heb je cultuur en structuur nodig. Wat ik hoop is dat het lukt om de kennisinfrastructuur veel meer als kern in de school te hebben. Ik denk dat dat aansluit bij wat Jacquelien Bulterman in Het lerarentekort schreef: dat je onderzoek en praktijk niet helemaal uit elkaar trekt. Dat leraren altijd een deel van hun tijd les blijven geven, maar ook een ander soort van specialisatie of expertise erbij krijgen. Dat is goed voor het beroep. En voor het onderwijs.’