Bestuur Beleid Beschouwing

Bij ons thuis nemen we regeerakkoorden meestal voor kennisgeving aan. De dingen lopen nu eenmaal toch altijd anders. Maar een enkele keer loont het de moeite er toch nog eens op terug te komen. Zo bijvoorbeeld op deze zin uit het regeerakkoord van de regering Schoof: ‘We verwachten van leraren dat ze werken met onderwijsmethodes die bewezen effectief zijn vanuit de wetenschap en de praktijk en verder politiek neutraal zijn’. Dat het met bewezen effectiviteit een stuk ingewikkelder ligt dan de toon van deze zin suggereert, was op het moment zelf allang duidelijk en in deze aflevering van DNMonline borduren we daarop nog weer voort, met onder meer een overzicht van de stand van zaken wat betreft evidence informed werken.  Maar hier gaat het vooral om dat ‘politiek-neutraal’.

De eis van politiek-neutraal onderwijs kwam ongetwijfeld uit de koker van PVV en BBB, die vonden (en vinden) dat het afgelopen moet zijn met klimaatgekte, transgenderreclame en aandacht voor de zwarte bladzijden uit onze geschiedenis. Ironisch genoeg bewijzen ze daarmee zelf al dat politiek-neutraal onderwijs niet bestaat, iets dat trouwens rondom de verschijning van het regeerakkoord al omstandig betoogd werd door alle mogelijke onderwijsorganisaties en individuele experts. Zo kun je wat de burgerschapswet van scholen vraagt, namelijk leerlingen respect voor de basiswaarden van de democratie en rechtsstaat bij brengen, moeilijk een politiek-neutrale opdracht noemen. Aan de andere kant, gezien de opdracht aan scholen om leerlingen te helpen zelfstandig denkende, kritische burgers te worden, is het bepaald niet de bedoeling om partijpolitieke standpunten uit te dragen. Een zekere terughoudendheid is dus geboden.

Maar – en daar gaat het hier om – er is wel een grens. Zoals de ontwikkelingen in Hongarije en de VS laten zien, kunnen op democratische wijze partijen aan de macht komen die de democratische rechtsstaat van binnenuit uithollen. En dat is, zacht gezegd, nu ook weer niet de bedoeling. Hoe dat kan gebeuren en hoe je dat kunt voorkomen, daarover lopen de meningen sterk uiteen. Eén ding is echter duidelijk: wat de school kan doen, is bescheiden, maar desondanks allerminst verwaarloosbaar. De school is weliswaar niet de enige plek waar leerlingen oefenen met democratische vaardigheden, maar wel een van de weinige waar reflectie erop centraal staat. En daarbij zullen docenten, nu de democratische rechtsorde in gevaar is, op sommige punten hun terughoudendheid moeten laten varen.

Tegen die achtergrond is Is het fascisme terug? Erik Ex’ column in Trouw van 5 maart jl., interessant. Als hij met zijn zesde klas toe is aan Duitsland 1918-1991, realiseert Ex zich dat hij eigenlijk niet weet wat fascisme nou precies is. Het antwoord vindt hij in Timothy Snyders On Tyranny: fascisme is een politiek van emotie, niet van feiten; de leider mag de wet aan zijn laars lappen; en de beweging cultiveert ‘wij tegen zij’. Dat is echter naar Ex’ oordeel bepaald geen neutrale omschrijving, dus in principe vraagt de term om terughoudendheid als je hem gebruikt om eigentijdse ontwikkelingen te beschrijven. Maar als je leerlingen democratische vaardigheden bijbrengt, stelt Ex, dan hoort daar ook bij dat ze zien wanneer de democratie in gevaar is en dat is juist nu het geval. Waarna hij zijn column aldus afsluit:

Van Snyder las ik eerder Over tirannie, twintig lessen uit de twintigste eeuw. Les 5 heb ik sindsdien altijd onthouden: houd de beroepsethiek hoog. Juist als politici het slechte voorbeeld geven, is het aan professionals. Wie lesgeeft in 2025 ontkomt er niet aan om met leerlingen de vraag te bespreken of het fascisme terug is.

Die laatste zin lijkt ons uitdagend genoeg voor een rondvraag onder lezers naar hun opvattingen in dezen en/of ervaringen. Reacties ontvangen we graag op redactie@dnmonline.nl 

In dit kader is overigens ook de in deze aflevering opgenomen longread link van DNM-redacteur Jeroen Onstenk interessant, waarin hij een drietal boeken bespreekt: van Otto de Loor over de kern van de democratische rechtsstaat en een aantal bedreigingen ervan en van Jordi Wiersma en Micha de Winter over opleiden en het belang van vorming in een democratische samenleving, vanuit een conservatief (Wiersma) respectievelijk een progressief (De Winter) perspectief.